Techniki psychoanalityczne

Psychoanalitycy stosują kilka technik, które pomagają pacjentom w odkryciu ich ukrytych wspomnień czy analizie mechanizmów obronnych. Do najczęściej stosowanych przez psychoanalizę technik należą: analiza marzeń sennych, analiza oporu, analiza przeniesienia oraz analiza swobodnych skojarzeń.

Freud uważał, że najprostszą metoda badania nieświadomości jest analiza wolnych skojarzeń. Umysł, uwolniony od powinności myślenia na zadany temat, może swobodnie kształtować wizje pacjenta. Wtedy na powierzchni myśli pojawią się sprawy istotne, ważne, z jakiegoś powodu ułożone w takiej a nie innej kolejności i przybierające taką, a nie inną formę. Freud uważał, ze kolejność oraz temat swobodnych skojarzeń nie są przypadkowe, a determinowane są przez nasze doświadczenia życiowe i naszą nieświadomość. Za pomocą analizy swobodnych wypowiedzi pacjenta terapeuta może wyciągnąć wnioski na temat jego ukrytych, nierozwiązanych konfliktów. Co ciekawe, to właśnie od tej metody wziął się wypaczony wizerunek terapeuty siedzącego za pacjentem i leżącego na kozetce pacjenta, który mówi co mu ślina na język przyniesie. Tymczasem usunięcie z pola widzenia pacjenta terapeuty ma swoje głębokie uzasadnienie. Nie jest bowiem dobrze, aby pacjent rozpraszał się czymkolwiek podczas potoku wolnych skojarzeń. Tymczasem nawet drobny grymas na twarzy terapeuty mógłby spowodować, że pacjent ocenzurowałby swoją wypowiedź i nie niosłaby już ona ze sobą tak istotnych informacji.

Kolejną techniką jest analiza marzeń sennych. Głównym założeniem jest teoria, że podczas snu nasze prawdziwe pragnienia i impulsy mają większą szansę na wyrażenie się. Nie są bowiem tłumione przez uśpione superego. Pragnienia owe niekiedy są jednak tak sprzeczne z superego, że muszą ukazywać się w formie utajonej - stąd niejasna symbolika snu i niekiedy zamaskowana postać pragnień śniącego. Jednym słowem - śni nam się różowy słoń w trampkach, bo boimy się prawdziwego, szarego słonia. Terapeuta podczas analizy, stara się dotrzeć właśnie do tych ukrytych motywów ze snu. Analiza marzeń sennych wykorzystywana jest nie tylko przez psychoanalizę, ale również przez inne szkoły terapeutyczne, jak na przykład Gestalt.

Kolejną ciekawą techniką jest analiza oporu. Pacjent opowiadając o różnych sytuacjach czasem trafia na temat, o którym nie chce mówić. Wprost lub pośrednio unika tematu, zmienia go lub bagatelizuje. Dla terapeuty jest to znak, że oto wkroczył na ważny dla pacjenta obszar, że są pewne specyficzne powody, które mogą być nawet nie znane pacjentowi, dla których nie chce on rozmawiać na dany temat. Opór może być widoczny nie tylko w tym co pacjent mówi, ale również w tym co robi. Najprostszym i wręcz podręcznikowym przykładem bycia w oporze względem terapeuty jest spóźnianie się bądź nie przychodzenie na spotkania. Kiedy więc następnym razem spóźnicie się znów do pracy, zastanówcie się czy czasem nie macie ochoty jej rzucić.

Ostatnią techniką jest analiza przeniesienia. Idea przeniesienia bierze się z założenia, że w trakcie terapii, pacjent zaczyna przenosić na terapeutę swoje uczucia, które w przeszłości żywił względem ważnej dla niego osoby, która była centrum emocjonalnego konfliktu. Najczęściej, terapeuta bywa identyfikowany z rodzicem, rzadziej z partnerem seksualnym. Przeniesienie może mieć dwojaki charakter. Jeśli przenosimy uczucia pozytywne, takie jak miłość i przyjaźń, przeniesienie jest przeniesieniem pozytywnych. Jeśli przenosimy agresję, złość i żal, do czynienia mamy z przeniesieniem negatywnym. Zadaniem terapeuty podczas analizy przeniesienia jest pomóc pacjentowi w zidentyfikowaniu prawdziwego adresata tych uczuć oraz odkrycie ich źródła. Ponieważ w toku długiej terapii u terapeuty może pojawić się przeciwprzeniesienie czyli rzutowanie na pacjenta uczuć przez terapeutę, tak ważne jest aby psychoanalityk przeszedł swoją własną psychoanalizę. Bez tego będzie nowiem bardziej skłonny do używania mechanizmów obronnych w kontakcie z pacjentem oraz do odczuwania reakcji przeciwprzeniesienia.

Psychoanaliza w swojej freudowskiej formie jest niezmiernie rzadko spotykana. Raczej stosuje się obecnie metody, które bazują na psychoanalizie, ale dodają do niej zdobycze późniejszych ekspertów z zakresu psychologii i terapii. Sama psychoanaliza jest bowiem bardziej metodą umożliwiającą poznanie siebie i uzyskanie wglądu we własne nieuświadamiane motywy czy sytuacje, które mają wpływ na obecne zachowanie. Zmiana tego zachowania czy polepszenie funkcjonowania są efektem wtórnym wobec wglądu w siebie i przywołania wypartych lub nieuświadomionych zdarzeń czy uczuć.

Wszystkie szkoły wywodzące się z nurtu freudowskiego noszą miano szkół psychodynamicznych. W ich obszarze znajduje się wiele rozmaitych odłamów, które czerpią metody czy część elementów terapii z podstawowej psychoanalizy, posiłkując się dodatkowymi teoriami i koncepcjami, a także korzystając z innych metod terapeutycznych niż proponowane przez Freuda. Nawet kierunki terapeutyczne, które nie kładą aż tak dużego nacisku na uświadamianie nieświadomych procesów i bazują na innych koncepcjach osobowościowych czerpią niektóre metody z prac Freuda i jego następców.